SHTZ NATI

RYS HISTORYCZNY  : SHTZ-NATI , później określany również jako ASHTZ-NATI, to radziecki ciągnik gąsienicowy, którego prawie 200 000 sztuk zostało wyprodukowanych w różnych fabrykach ciągników od 1937  roku. Wśród nich znalazł się standardowy wariant jako ciągnik na gaz drzewny. SChTS-NATI został opracowany w 1930 roku w Moskiewskim Instytucie Inżynierii Samochodowej NAMI. W 1937 roku, po kilku decyzjach politycznych i testach sprawnościowych, zarówno Charkowski Traktorny Zawod , jak i Stalingradzki Traktorny Zawod  rozpoczęły seryjną produkcję maszyn. Ze względu na II wojnę światową oba zakłady musiały przerwać produkcję. Stało się to w Charkowie już w 1941 r., a w Stalingradzie rok później. Podczas gdy cały zakład w Charkowie został ewakuowany w góry Ałtaj, produkcja w Stalingradzie została przestawiona na zbrojenia. Wbrew twierdzeniom, już w 1942 r. Ałtajski Traktorny Zawod (АТЗ) rozpoczął budowę ciągników gąsienicowych typu SHTZ-NATI. Zakład ten został zbudowany w latach 1941/42, kiedy fabryka w Charkowie została ewakuowana do zakładu w Rubcowsku. Była to również jedyna radziecka fabryka traktorów, która kontynuowała produkcję ciągników w latach wojennych 1942-1944. W 1944 roku zarówno zakłady w Charkowie, jak i Stalingradzie wznowiły produkcję ciągnika. Dla obu firm zakończył się on w 1949 roku na rzecz następcy DT-54. W Ałtajskim Traktornym Zawodu krok ten podjęto dopiero w 1952 roku. Łącznie we wszystkich zakładach wyprodukowano 190 744 ciągników SHTZ-NATI. Oznaczenie SHTZ, było wspólną nazwą (Stalingradzki, Charkowski, Traktornyj Zawod) dla ciągników produkowanych w Stalingradzie i Charkowie.

OPIS  : SHTZ NATI

Oznaczenie SHTZ-NATI lub СХТЗ-НАТИ składa się z kilku elementów. NATI to skrót od firmy NAMI – instytutu samochodowego, który opracował ciągnik, ТЗ ogólnie dla Traktorny Zawod. Х oznacza Charków (ros. Харьков), С oznacza Stalingrad (ros. Сталинград). Oznaczenie ASHTZ-NATI, które jest również sporadycznie używane, jest uzupełnione o A z Ałtaju, ale zostało wprowadzone później, ponieważ ałtajski traktorny zawod nawet nie istniał na początku produkcji. Na kilka miesięcy przed powstaniem NRD, latem 1949 roku, ZSRR dostarczył do sowieckiej strefy okupacyjnej partię około 1000 ciągników. Wśród nich było 248 SHTZ-NATI.  Nie wiadomo, czy później sprowadzono kolejne egzemplarze, ani nie jest jasne, czy jakiś model zachował się w Niemczech. W Rosji niektóre maszyny są obecne w muzeach lub w rękach kolekcjonerów, nie wiadomo, czy są wśród nich działające egzemplarze. Cechą szczególną ciągnika był silnik. Zainstalowano silnik naftowy, który działał na zasadzie silnika benzynowego, ale mógł spalać cięższą ropę naftową. Uruchamia się go benzyną i musi najpierw osiągnąć temperaturę roboczą od 80 do 90 °C, a następnie może zostać przekształcony w tryb pracy na ropie naftowej. Operacja była czasochłonna i podatna na awarie, ponieważ maszyny nie mogły ostygnąć. Jeśli temperatura spadnie zbyt mocno, ropa naftowa spala się niecałkowicie, dostaje się do oleju silnikowego, rozcieńcza go, a tym samym powoduje poważne uszkodzenie łożyska. Ponadto standardowo zainstalowano wtrysk wody w celu chłodzenia i zwiększenia wydajności. Powodem tego było to, że nafta ma już zbyt niską odporność na uderzenia przy stopniu sprężania 4:1. Wtryskiwana woda obniżała temperaturę mieszanki paliwowo-powietrznej w cylindrze, zapobiegając tym samym niekontrolowanemu samozapłonowi. Istniała standardowa wersja SHTZ-NATI z napędem na gaz drzewny, SHTZ-NATI T2G (ros. СХТЗ-НАТИ Т2Г). Ciągnik wyposażono w generator gazu drzewnego NATI-HZGA TS-2G, a przebudowany silnik spalinowy oznaczono jako D2G. W wyniku tej modyfikacji zmniejszyła się siła pociągowa pojazdu, moc wynosiła 45 zamiast 52 KM, a masa wzrosła o ponad 700 kg do 5850 kg. Ponadto zwiększyły się wymiary zewnętrzne. Szczególną cechą konstrukcyjną była głowica cylindrów z regulowanym stopniem sprężania. Podczas gdy praca z gazem drzewnym wymagała stosunkowo wysokiego stopnia sprężania wynoszącego 8,2:1, został on zmniejszony do 4,5:1 w przypadku odpuszczania benzyną. Osiągnięto to poprzez dodanie drugiej komory spalania o dodatkowej objętości poprzez zawór, który można było obsługiwać z zewnątrz. Taka konstrukcja pozwalała na pracę na benzynie o niskim spalaniu stukowym i ułatwiała ręczne obracanie. Paliwem do zgazowanego drewna było rozdrobnione i wysuszone drewno zbiornikowe, a do jego zasilania używano węgla drzewnego. Niezwykle oryginalny element tego traktora stanowiło elastyczne zawieszenie, będące dziełem radzieckich konstruktorów. Jego najistotniejsza część składała się z czterech wózków, w których koła nośne, pracowały osadzone były na wahaczach. Elementem resorującym spiralna sprężyna, która rozpierała końce wahaczy. Tego typu zawieszenia, powodowały dobre przyleganie gąsienicy do nierówności drogi. Natomiast wstrząsy przekazywane na kadłub ciągnika, były znacznie lepiej łagodzone. Pojazdy wyposażone w tego typu podwozie można było projektować do osiągania większych prędkości, niż w przypadku tradycyjnych sztywnych podwozi gąsienicowych. Podobne rozwiązania stosowane były już od czasów I wojny światowej w ciągnikach artyleryjskich, jak również w czołgach np. Hotchkiss. Ujemną stroną tego typu podwozia, był nierównomiernie rozłożony nacisk na glebę, który pod każdym kołem nośnym, wynosił pięciokrotnie więcej, niż w przypadku tradycyjnych półsztywnych podwozi gąsienicowych. Przypuszczalnie, radzieckim konstruktorom chodziło zbudowanie bazy dla uniwersalnego holownika artyleryjskiego, który w czasie pokoju mógłby pracować jako ciągnik rolniczy. Tak też się wkrótce stało. Napęd ciągnika, przenoszony był przez jednostopniowe sprzęgło i czterobiegową skrzynię. Sprzęgło posiadało dwie tarcze, mianowicie napędzającą wykonaną z żeliwa i napędzaną wykonaną ze stali. Tarcza napędzająca, dociskała tarczę napędzaną do koła zamachowego przy pomocy oprawy, na której znajdowało się 12 sprężyn dociskowych. Dodatkowy element, stanowił tu hamulec tarczy napędzającej, który działał w momencie rozłączania napędu. Hamowanie przebiegało łagodne ze stopniowym wzrostem siły. Ciągnik SHTZ-NATI w normalnych warunkach, na I biegu poruszał się z prędkością 3,8 km/h i rozwijał siłę pociągową około 2600kg. Z punktu widzenia prac rolniczych istotny element ciągnika, stanowił wałek odbioru mocy, który w latach trzydziestych nadal był nowatorskim rozwiązaniem. Urządzenie to również pochodziło z ciągnika McCormick 15/30.  W ZSRR napęd z wałka, szczególnie często był wykorzystywany do poruszania kombajnów Rostelmasz. Wał otrzymywał napęd od skrzyni biegów, zatem rozłączenie sprzęgła, powodowało zatrzymanie wałka.